Trzustka jest jednym z ważniejszych organów w ludzkim ciele, odgrywa istotną rolę w wielu procesach. Jest też przede wszystkim niezastąpiona, dlatego należy dbać o jej zdrowie i jak najlepszą kondycję.

Właściwa dieta i aktywność fizyczna pozwalają ochronić ją przed przeciążeniem i powstającymi w jej obrębie zmianami czy przed otłuszczeniem. Z kolei unikanie nałogów, takich jak nadmierne spożycie alkoholu i palenie tytoniu, ogranicza ryzyko wystąpienia stanów zapalnych.

Co może oznaczać ból trzustki?

Wszelkie dolegliwości ze strony trzustki oznaczają poważne choroby, dlatego należy niezwłocznie udać się do lekarza specjalisty. Jak najszybsze postawienie diagnozy może zdecydować o powodzeniu całego procesu leczenia, a niekiedy może nawet zaważyć na życiu pacjenta. Pierwszymi objawami, że z trzustką dzieje się coś niedobrego, są brak apetytu i spadek masy ciała. Pojawia się też uporczywa i długotrwała biegunka, która dodatkowo osłabia organizm. Z reguły przyjmuje ona postać tłuszczową, co wynika z zaburzeń procesów metabolicznych i trawiennych. Jest ona sygnałem, że trzeba działać.

Kolejnym symptomem choroby jest ból pojawiający się w górnej części jamy brzusznej. Jest on ostry i do tego długotrwały, często promieniuje w kierunku kręgosłupa. Nie ustępuje wcześniej jak przed upływem kilku, a nawet kilkunastu dni. Największe nasilenie obserwuje się po spożyciu posiłku, po około kilkunastu minutach. Niestety w momencie, kiedy pojawia się ból, choroba może już być w zaawansowanym stadium.

Ból trzustki oznacza najczęściej jedną z kilku chorób. Może to być przede wszystkim stan zapalny – albo przewlekły albo ostry. Obydwa te stany najczęściej są spowodowane alkoholizmem i obydwa stanowią zagrożenie dla życia. Bardziej zjadliwą odmianą jest oczywiście ostre zapalenie, ponieważ może prowadzić w krótkim czasie do martwicy tkanek trzustki i przyległych i do zapalenia ropnego. Jest to proces nieodwracalny i jedynym sposobem leczenia jest resekcja zajętych obszarów narządu. Ten zabieg niestety jest objęty dużym ryzykiem. Ostre zapalenie pojawia się również w momencie, gdy doszło do urazu trzustki, na przykład w wyniku upadku. Jest związane też z kamicą żółciową. Do objawów bólowych w przypadku ostrego zapalenia dochodzi również wzdęcie, wysoka gorączka, skąpe wymioty czy bóle mięśniowe. Co ważne – bóle związane z trzustką nie ustępują po podaniu środków przeciwbólowych. Odmiana przewlekła często jest bagatelizowana przez pacjentów, ponieważ po kilkudniowym bólu następuje przerwa, która może trwać nawet bardzo długo.

Objawy nowotworowe

Oprócz stanów zapalnych ból może oznaczać też poważniejsze schorzenia, takie jak rak trzustki – gruczolak albo wyspiak. Takim chorobom towarzyszy najczęściej żółtaczka zastoinowa oraz utrata masy ciała. Pierwszymi, niekiedy niezauważalnymi objawami są świąd skóry, zmiana w zabarwieniu stolca i moczu. Pojawia się też brak apetytu. Ból w przypadku nowotworu pojawia się wcześniej, jeżeli guz występuje w obrębie trzonu lub ogona trzustki. Natomiast gdy zmiana rośnie na głowie trzustki, ból oznacza najczęściej ostatnie stadium choroby.

Leczenie zarówno gruczolaków (związanych z funkcją zewnątrzwydzielniczą organu), jak i wyspiaków (funkcja hormonalna, wewnątrzwydzielnicza) polega na resekcji tych części trzustki, które są zajęte przez nowotwór. Taki zabieg wykonuje się jedynie wtedy, gdy nie doszło jeszcze do przerzutów i możliwe jest usunięcie całego guza. Guzy w obrębie trzustki mają duże rozmiary i niezwykle trudno wyciąć je w całości. Często zamiast leczenia operacyjnego wdraża się od razu leczenie paliatywne, ponieważ duża część pacjentów trafia do lekarza z zaawansowaną chorobą.

Co jest przyczyną zapalenia trzustki?

W większości przypadków ostre zapalenie trzustki spowodowane jest kamicą żółciową lub też nadużywaniem alkoholu. Inne przyczyny to przyjmowane leki, infekcje, urazy, choroby metaboliczne i przebyte operacje. W przypadku nawet 30% osób z ostrym zapaleniem trzustki przyczyna jest nieznana.

U około 45% osób przewlekłe zapalenie trzustki spowodowane jest długotrwałym spożyciem alkoholu. Inne przyczyny to kamienie żółciowe, choroby dziedziczne trzustki, mukowiscydoza, wysoki poziom triglicerydów i niektóre leki. U około 25% przypadków przyczyna przewlekłego zapalenia trzustki jest nieznana.

Jakie są czynniki ryzyka zapalenia trzustki?

Czynniki ryzyka ostrego zapalenia trzustki to przede wszystkim:

• kamienie żółciowe,
• nadużywanie alkoholu.

Ostre zapalenie trzustki może być pierwszym objawem kamicy żółciowej. Kamienie żółciowe mogą blokować przewód trzustkowy, co powoduje ostre zapalenie trzustki.

Czynniki ryzyka przewlekłego zapalenia trzustki to:

• nadmierne spożycie alkoholu przez długi czas,
• pewne uwarunkowania dziedziczne, takie jak mukowiscydoza,
• kamienie żółciowe,
• wysoki poziom triglicerydów i toczeń.

Osoby z przewlekłym zapaleniem trzustki to zwykle mężczyźni w wieku pomiędzy 30 a 40, jednak przewlekłe zapalenie trzustki może występować często także u kobiet.

Diagnoza zapalenia trzustki

Aby zdiagnozować ostre zapalenie trzustki, lekarze dokonują pomiaru stężenia we krwi dwóch enzymów trawiennych – amylazy i lipazy. Wysoki poziom tych dwóch enzymów sugerują o wystąpieniu ostrego zapalenia trzustki.

Lekarze mogą wykonać również inne testy, takie jak:

• test funkcji trzustki – czy trzustka produkuje właściwe ilości enzymów trawiennych,
• test tolerancji glukozy do pomiaru uszkodzenia komórek trzustki,
• USG i tomografia komputerowej,
• ECPW – analiza przewodu trzustkowego i dróg żółciowych z użyciem promieni rentgenowskich,
• biopsji – igła umieszczona w trzustce pobiera niewielką próbkę tkanki do badania.

W bardziej zaawansowanych stadiach choroby lekarze mogą korzystać z testów krwi, moczu i stolca w celu potwierdzenia diagnozy.